Ένα γλυκό ζεστό απόγευμα του Ιουνη του 1940, μια μοίρα του γαλλικού πολεμικού ναυτικού, κατέπλευσε στο πόρτο Fort-de-France, στο νησί της Μαρτινίκας. Ο πόλεμος στην Ευρώπη έπνεε τα λοίσθια πριν καν αρχίσει. Ο Άξονας είχε κυριαρχήσει στην Ευρώπη και η κατάρρευση της τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας ήταν το επιστέγασμα προς μια ναζιστική γερμανική Ευρώπη.
Το αεράκι της Καραϊβικής μπορεί να γίνει ξαφνικά καταστρεπτικός τυφώνας, αλλά οι ντόπιοι ξέρουν από αυτά, φυλάγονται όταν το βαρόμετρο πέσει απότομα χαμηλά.
Ντόπιοι! Ποιοι είναι αυτοί οι Μαρτινικέζοι? Κρεολοί, μιγάδες και νέγροι, απόγονοι σκλάβων, επίσης μια χούφτα νυσταλέοι δημόσιοι υπάλληλοι της τελειωμένης δημοκρατίας - πρώην αυτοκρατορίας - και άλλη μια χούφτα λευκοί, συχνά λευκοντυμένοι κτηματίες και έμποροι, ευρωπαίοι. Δηλαδή δυο χούφτες άσπροι και ένα πανέρι μαύροι, αυτοί είναι οι «ντόπιοι» του νησιού.
Ψέματα όμως. Οι πραγματικοί ντόπιοι λείπουν, δεν υπάρχουν! Εξαφανίστηκαν αιώνες πριν, αφανίστηκαν από τις αρρώστιες, εξαντλήθηκαν από το κνούτο των λευκών. Μόνο ιστορικοί και ανθρωπολόγοι ασχολούνται με τους ειρηνικούς αυτόχθονες* που συνάντησε ο Κολόμβος τον Οκτώβρη το 1493 όταν πάτησε στο νησί. Αλλά αυτά είναι μια άλλη ιστορία…
Ναι, τον Ιούνιο του 1940 ο Χίτλερ είχε νικήσει, ο Παλιός Κόσμος ήταν σχεδόν δικός του (οι άγγλοι στο νησί τους αμύνονταν, αλλά δατς ολ!). Ο Νέος θα ακολουθούσε σύντομα, έτσι γίνεται πάντα. Όχι?
Στη Γαλλία ο στρατάρχης Παπάγος, μπαρδόν Πεταίν, αποφάσισε ότι η Γαλλία έπρεπε να υπάρχει ακόμη και ξεβράκωτη, ακόμη και με τα οπίσθια χεσμένα. Δημοκρατία του Βισύ, την είπαν. Και οι αξιωματικοί του ναυτικού που άραξαν εκείνο το γλυκό μαρτινικέζικο απόγευμα αναθάρρησαν. Ναι, είπαν, Γαλλία υπάρχει!
Κατέλαβαν το νησάκι στο όνομα της δημοκρατίας των δοσίλογων. Βέβαια στις δυο χούφτες άσπρους ευρωπαίους - που ανάσαιναν με ανακούφιση θα υποθέταμε κακόβουλα? – και στο μαυρόσκουρο πληθυσμό – που απλά ανάσαινε καθώς δεν είχε στην κατοχή του παρά μόνο την αναπνοή του- δεν έπεφτε λόγος.
Λίγες μέρες μετά την έναρξη της κατοχής του νησιού από τους δοσίλογους, ένας δεκαεξάχρονος μαθητής λυκείου περπατούσε στο παράδρομο παράλληλα με το ποτάμι Rivière Madame. Κλωτσούσε τα χόρτα και τις πέτρες, με κατεβασμένο το κεφάλι, συγχυσμένος και αν κάποιος διασταυρώνονταν από απέναντι θα έβλεπε ότι τα μάτια του άστραφταν από θυμό.
Μόλις πριν λίγο είχε δει γάλλους ναύτες να ξυλοκοπούν αλύπητα δυο κρεολούς ένα νέο και έναν ηλικιωμένο. Το παράπτωμα τους ήταν ότι τα έβαλαν με κάποιους από τους ναύτες που άρπαξαν μια γυναίκα και την πήγαν κάτω στις μαούνες. Οι δυο άντρες που ξυλοκοπιόνταν δημόσια ήταν ο άντρας της γυναίκας και ο πατέρας του.
Ο μαθητής λυκείου Frantz Omar Fanon έγινε γρήγορα άντρας εκείνο το καλοκαίρι του 1940, όταν οι λευκοί άφησαν κατά μέρος την πατούρα του διαφωτισμού και έδειξαν το αληθινό τους εαυτό. Το μίσος. Την περιφρόνηση. Την υπεροψία. Την κενότητα του λευκού αφέντη. Αυτό που ήταν πάντα! Παρ` όλα τα λύκεια, τα ωδεία και τα σωστά γαλλικά. Την χριστιανική αγωγή και τα καθαρά πουκάμισα. Το αστικό δίκαιο και τα βερνικωμένα μποτάκια. Το ηλεκτρικό και τα μυδραλιοβόλα Hotchkiss.
Ο μαύρος**, μαθητής λυκείου Frantz Omar Fanon θύμωσε, μετά σκέφτηκε και θύμωσε πιο πολύ. Έψαξε μέσα του τα λόγια του δάσκαλου του Aime F. Cesaireen (γιατί πάντα υπάρχει ένας δάσκαλος!), ξανασκέφτηκε και θύμωσε τόσο, που έγινε άντρας. Το 1940. Όταν γάλλοι φασίστες έκαναν αίσχη ανενόχλητοι σε ένα νησί στο στερνό χείλι του τόξου της Καραϊβικής, εκεί όπου αρχίζει το βαθιά σοβαρό μπλε του Ατλαντικού…
Η ιστορία του νεαρού μαθητή ξετυλίχτηκε γρήγορα, πιο γρήγορα από όσο μπορούν να διαβαστούν αυτές οι λέξεις και με πιο πολύ πόνο και πείσμα από όσο μπορεί να αφήσει λίγο μελάνι πάνω στο χαρτί ή την οθόνη.
Ο μαθητής μεγάλωσε και έφυγε στα δεκαοκτώ του να συναντήσει τους Ελεύθερους Γάλλους του στρατηγού Ντε Γκολ. Τον βρίσκουμε στη Καζαμπλάνκα όταν οι σύμμαχοι αποβιβάζονται, ύστερα μάχεται στις μάχες που μαίνονται στην Αλσατία, στην Κολμάρ τραυματίζεται και για αυτό παρασημοφορείται, πολεμά γενναία, οι σύντροφοι του τον αγαπούν, οι αξιωματικοί του τον σέβονται. 1944. Είναι είκοσι χρόνων και από τους πρώτους γάλλους που πάτησαν τα γεφύρια του Ρήνου, μπήκαν στη φλεγόμενη Ρηνανία. Μια μεγάλη στιγμή για την πρόσφατα ταπεινωμένη Γαλλία, για την αιμάσσουσα Ευρώπη. Κάμερες και δημοσιογράφοι αποθανάτισαν το πρώτο γαλλικό τάγμα να περνά πάνω από το Ρήνο.
Στα επίκαιρα που έστειλε το γαλλικό επιτελείο, πίσω σπίτι, έλλειπαν οι μαύροι Ελεύθεροι Γάλλοι. Όλοι οι φαντάροι ήταν λευκοί οι μαύροι είχαν … χαθεί.
Bleaching. Αυτός είναι ο αγγλοσαξονικός όρος έως σήμερα. Είναι οι πρώτοι διδάξαντες στη καθαριότητα και την καθαρότητα (προτεστάντες γαρ). Λεύκανση! Ένας όρος καθαριστήριου που εννοεί την λεύκανση των ρούχων με χλωρίνη. Λεύκανση στη πληροφόρηση, την εποχή των εικόνων! Η Γαλλία, η Ευρώπη, του γενναίου στρατηγού ντε Γκολ μπορεί να είχε άσπρο πισινό, άντε και κόκκινο εφόσον (φευ!) οι μπολσεβίκοι ήταν σύμμαχοι, αλλά ποτέ μαύρο!
Ποτέ ο κώλος της Ευρώπης μαύρος! Ο παρασημοφορημένος Φ. Φανόν έπιασε το μήνυμα αμέσως. Σκέφτηκε και θύμωσε τόσο όσο να καταλάβει τι σημαίνει λεύκανση για τον Μαύρο, για κάθε μαύρο ακόμα και αν είναι άσπρος. Και μετά σπούδασε.
Ψυχιατρική και λογοεχνία,θεατρο,φιλοσοφία (Merleau-Ponty). Ήταν τόσο καλός σπουδαστής όσο και στρατιώτης στη Αλσατία. Έγινε ψυχίατρος, άρχισε να διαπρέπει και ως (αριστερός, φίλο μαρξιστής) διανοούμενος
Το 1953, ως ψυχίατρος βρίσκεται στο γαλλικό Αλγέρι, παραμονές του μεγάλου αντί αποικιακού αγώνα που ξεσπούσε πια παντού.
Ο Φ. Φανόν τάχτηκε με την οπλισμένη (National_Liberation_Front) πλευρά αυτού του αγώνα. Σαν επιστήμονας έθεσε τη τέχνη του στην διάθεση αυτού του αγώνα, σαν διανοούμενος έγραψε*** για χειραφέτηση και ελευθερία με τρόπο που έγινε σημείο αναφοράς για επόμενους ριζοσπάστες επαναστάτες. Πρόκρινε τη βία στην ένοπλη ιμπεριαλιστική βία όχι κάποιου εθνικού η υπερεθνικού εχθρού αλλά απέναντι σε ένα ταξικό εχθρό.
Πέθανε από λευχαιμία το 1961 σε ηλικία 36 χρονών.
Τυχαία ψαχουλεύοντας στο νετ έπεσα πάνω στο Φ. Φανόν, στη Μαρτινίκα και τους αντι αποικιοκράτες επαναστάτες. Όχι δεν με τράβηξε η ιστορία, οι επαναστάσεις, ο ρατσισμός κλπ, ούτε οι αναπόφευκτοι συνειρμοί με τον κυκεώνα του σήμερα.
Με μαγνήτισε η φωτογραφία ενός όμορφου, μαύρου άντρα. Με αδρά αλλά αρμονικά χαρακτηριστικά και ονειροπόλο πρόσωπο. Ένα ωραίο δυνατό κεφάλι. Είπα, είναι το κεφάλι ενός ανθρώπου που «όταν τον εμποδίσουνε να βαδίσει, όταν τον αλυσοδένουνε» αυτός αντιστέκεται. Ανταποδίδει το χτύπημα, χωρίς μίσος για τον δήμιο με τη δύναμη του γνωστικού και γι` αυτό πάντα ελεύθερου μαχητή.
Ένα ελεύθερο κεφάλι σκέφτηκα και άρχισα να διαβάζω, να ψάχνω για αυτόν και την εποχή του…
Πόλεμος της Αλγερίας, του Βιετνάμ, του Κονγκό. Μπούρμα, Σουέζ, Κύπρος, Κούβα, Νικαράγουα. Τόσα … O πλανήτης του ψυχρού πολέμου, των δυο υπερδυνάμεων, η Ευρώπη με το καρφί του τοίχους στο μέτωπο της. Όλα μοιάζουν τόσο μακριά σαν ασπρόμαυρο newsreel των 40s .
Ποιος μνημονεύει τον Πατρίς Λουμούμπα, ποιος ξέρει τον Αμίλκαρ Καμπράλ, ή τον Μάλκολμ Χ. Τρομοκράτες! Και σήμερα πάλι τρομοκράτες θα τους έλεγαν οι Φιγκαρό και οι Γκάρντιαν. Όλοι οι Φ.Φάνον δεν ήταν κάποιοι σκέτοι, αντί αποικιοκράτες δημοκράτες. Ήταν αυτοί που είδαν, κατάλαβαν και πολέμησαν έχοντας την ιδέα ότι είναι χαζό και επικίνδυνο να ανταλλάξεις τον αποικιακό, αυτοκρατορικό δυνάστη με ένα ντόπιο εθνικό αφεντικό. Εδώ που τα λέμε, τα αυτοκρατορικά μαστίγια υπερτερούσαν, όσο υπήρχαν, σε πόρους (δηλ. άρτο) και στυλ (θεάματα), από τους εκαστοτε εθνικούς λιγούρηδες μαφιόζους.
Ο Φ.Φανόν και άλλοι οπως ο Τσε Γκεβαρα, Στιβε Μπίκο κλπ συντάχτηκαν με το ριζοσπαστικό πρόταγμα που απαντά στη βία με τη βία δηλ. την επανάσταση. Επιπλέον είχαν και το θράσος να είναι και μαυριδεροί! Όλα αυτά και αυτοί πρέπει να ξεχαστούν. Ο Φ.Φανόν, δεν θα έπαιρνε ποτέ κανένα νόμπελ αλά Μαντέλα και αν του το έδιναν θα το πετούσε στα ασπρουλιάρικα μούτρα τους. Ναι! Όταν μας δείχνουν τον Νέλσον Μαντέλα, βλέπουμε ένα χαμογελαστό παππού, ένα πατερούλη που έγινε τι-σερτ, όταν μας έδειχναν τον Αραφάτ βλέπαμε ένα κακέκτυπο με μαντήλα που έγινε μόδα, τι και αν ήταν ηγέτες ένοπλων επαναστάσεων? Αυτό είναι μια μουντζούρα, μια ανωμαλία της ιστορίας που πολύ κοπιάζουν οι μιντιακές ολιγαρχίες να μας κάνουν να ξεχάσουμε!
Για προφανέστατους λόγους εδώ (και τώρα), στο δυτικό άκρο της Πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου κάποτε, κάποιοι ραγιάδες δεν κάθισαν στα αυγά τους όπως πρόσταζαν οι «ντόπιοι» ραβδούχοι, παπάδες και προεστοί, ιστορίες με μαύρους που σήκωσαν κεφάλι, όπως ο Frantz Omar Fanon μπορεί να γίνουν της μόδας. Ξαφνικά. Γιατί οι ομοιότητες με τους ναύτες που πέταξαν τις μάσκες της δημοκρατίας και ρίχτηκαν στο πλιάτσικο παρά είναι ανατριχιαστικά πολλές…
Κ.Β. 4.5.2014
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
*Οι Αραουάκοι είναι μία από τις φυλές των ιθαγενών λαών των Δυτικών Ινδιών. ήταν οι ιθαγενείς τους οποίους συνάντησε ο Χριστόφορος Κολόμβος το 1492, όταν έφτασε για πρώτη φορά στην Αμερική. Οι Ισπανοί τους περιέγραψαν ως ειρηνικούς, πρωτόγονους ανθρώπους.(Ελλην.wikipedia)
** Από πατέρα μαύρο, απόγονο σκλάβων από την Αφρική, και μάνα μιγάδα, νόθο παιδί λευκού από το Στρασβούργο της Αλσατίας,η οικογένεια Fanon ανήκε στη μεσαία τάξη και έτσι μπορούσε να πληρώνει τα δίδακτρα στο Λύκειο Schoelcher, το πιο διάσημο τότε γυμνάσιο της Μαρτινίκα, όπου ο συγγραφέας και μέντορας του Aimé Césaire (Αιμέ Σεζαίρ), ήταν ένας από τους δασκάλους του.(wikipedia)
*** Μεταφρασμένο στα Ελληνικά ειναι μόνο το ΤΗΣ ΓΗΣ ΟΙ ΚΟΛΑΣΜΕΝΟΙ, Γραμμένο το 1961 και προλογισμένο από τον ΖΑΝ-ΠΩΛ ΣΑΤΡ, ένα πρόλογο που δέχτηκε κριτική αργότερα, είναι το πιο γνωστό και «πολιτικό» έργο του Φ. Φανόν.
Σερφάροντας και διαβάζοντας για τον συγγραφέα, μου φαίνεται πιο ενδιαφέρον, προσωπικό και άμεσο το αμετάφραστο στα ελληνικά το Black Skin, White Masks γραμμένο στα 1952 ενόσω ακόμα ο Φ.Φ. ήταν στη Γαλλία απηχεί τη διαδικασία αποξένωσης και ταυτόχρονα χειραφέτησης του μαύρου που από «ζώο» μετατρέπεται σε «άνθρωπο» και μάλιστα επαναστατημένο.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΔΩ ΟΠΟΥ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΟ ΚΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΛΗΜΑ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΚΗΣ WIKIPEDIA ΓΙΑ ΤΟΝ Φ.Φ.
ΕΠΙΣΗΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΔΩ ΚΑΙ ΕΔΩ.
