Έρωτα, έρωτα βαριά
Όταν λαβώνεις τη καρδιά,
Λαβώνεις κάθε αρετή,
Και την τιμή σκοτώνεις.
Μα όταν ανάλαφρα περνάς
Πνοή ειρηνοφόρα,
Κανείς θεός, καμιά θεά
Δεν φέρνει τέτοια δώρα.
Κυρά του έρωτα μου, μη
Με σημαδεύεις, μη βαθιά
Εκεί που νοιώθω
Του έρωτα το φτερωτό
Το βέλος, μη σου ζητώ,
Με την απάνθρωπην αιχμή
Βαμμένη πόθο.
Δως` μου τη σύνεση, θεά,
Την ήρεμη, απόλεμη στοργή,
Δώσε μου, δώρο λιγοστό,
Ότι ήρεμο και ότι γνωστό
Τον άντρα που έχω,
- όχι όσον έρωτα ποθώ
Μα όσο αντέχω.
(χορός, δεύτερο στάσιμο)
Τι περίεργο ο Ευριπίδης να βάλει αυτό τον υπέροχο ύμνο στον έρωτα στη πιο αιματόβρεκτη τραγωδία του! Η Μήδεια, η ξένη, η βάρβαρη ξεθηκαρώνει το μαχαίρι της μπροστά στους άνδρες της Αθήνας στο απόγειο της ευημερούσης δημοκρατίας τους, το 431 π.χ., χρονιά που θα αρχίσει η πτώση…
Μα ίσως όχι και τόσο περίεργο! Μας προσφέρει ο ποιητής αυτό τον ύμνο αμέσως μετά τη σύγκρουση των δυο κόσμων, του πολιτισμένου έλληνα Ιάσωνα, και της ανατολίτισσας μάγισσας Μήδειας. Κι είναι ένας πικρός ύμνος, σεβαστικός στη τυφλή δύναμη του έρωτα, «με την απάνθρωπη αιχμή βαμμένη πόθο».
Αλλά πρωταγωνιστής δεν είναι ο έρωτας. Ίσως στα μάτια εκείνων των χορτάτων πολιτισμένων Αθηναίων, «μια βάρβαρη και στόμαργη ρουφήχτρα» ήταν αναμενόμενο να συμπεριφερθεί έτσι όπως συμπεριφέρθηκε, «γιατί καμιά γυναίκα από την Ελλάδα δεν θα το`κανε».
Ναι έτσι είναι, το αποσβόλωμα του Ιάσωνα μπροστά στο ανοσιούργημα της Μήδειας είναι γνήσιο και συντριπτικό, όπως σίγουρα και των αθηναίων πολιτών θεατών (που μέσα σε μερικά χρόνια θα αφανίζονταν όλοι τους από την φρίκη του πολέμου, στον οποιο πήγαν υπεροπτικά και δημοκρατικά, ψηφίζοντας τον).
Όμως το 431 π.χ. ο αττικός ουρανός ηταν καταγάλανος, ξάστερος και αχ, πως θα ξαφνιάστηκαν αυτοί οι αθηναίοι θεατές, όταν μια ξένη βάρβαρη άρχισε να υπερασπίζεται τη θέση της όχι μόνο με πάθος,- όχι μόνο ο δόλος καλές μου-, μα με επιχειρήματα λογικά και μαεστρία ρήτορα πήρε με το μέρος του δίκιου της το Χορό, τις γυναίκες. Τις γυναίκες τους. Χα, τι ταρακούνημα, ω άνδρες αθηναίοι! Μήπως αυτός ο ποιητής παραείτανε βλάσφημος, μια και αυτό «το σιωπηλό μαχαίρι στα χορτάτα τους συκώτια την ώρα που θα αναπαύονται» ξεστρατίσει από το παλάτι του Κρέοντα και καρφωθει στα δικά τους χορτάτα και δημοκρατικά συκώτια?
Α, δεν απορεί κανείς που ξαπόστειλαν τον ποιητή στην εξορία και μάλιστα ως φιλοκορίνθιο, δηλ. φίλο- Λακεδαιμόνιο μια και οι κορίνθιοι επέλεξαν τη Σπάρτη την ίδια χρονιά που παρουσιάστηκε η τραγωδία και άρχισε ο πόλεμος.
(σύμφωνα με την κρατούσα τότε άποψη περί του μύθου της Μήδειας, ηταν οι κορίνθιοι που δολοφόνησαν τα παιδιά του Ιάσονα και έριξαν το φταίξιμο στη Μήδεια για να την εκδικηθούν, γιατί θεώρησαν ότι αυτή δολοφόνησε με δόλο τον βασιλιά τους Κρέοντα)
Μα να, ο ποιητής έδωσε άφεση αμαρτιών στους απαίσιους κορίνθιους και έβαλε την Μήδεια να παίρνει όλο το έγκλημα επάνω της μέχρι το τέλος, μέχρι την συντριβή του ήρωα έλληνα.
Αν ο Ευριπίδης ζούσε σήμερα και αμφισβητούσε, έτσι, τα θεία και την εθνική ελληνική αφήγηση μας, με τη ζεση που υπερασπίστηκε αυτή «την παιδοχτόνα λέαινα τη στυγερή» που αντί «να σύρει να θαφτεί στης γης τα σπαλχνα, να απλώσει φτερά σαν το πουλί και να χαθεί στα άπατα βάθη του ουρανού, προτού την βρουν τα επίχειρα της πράξης της», δηλώνει απερίφραστα στον Ιάσωνα, «το χέρι σου ποτέ δεν θα μ` αγγίξει. Ο Ήλιος, του πατέρα μου ο πατέρας, άρμα μου δίνει, άρμα προμαχώνα , να με φυλάει από τα χέρια των εχθρών».
Ε, σίγουρα ένας Ευριπίδης στην σημερινή Αθήνα θα είχε θέμα. Φαήλοι, γραικύλοι, δεσποτάδες και πατριώτες θα ζητούσαν τον εξοστρακισμό του. Αυτεπάγγελτη δίωξη θα ασκούνταν από κάποιο πρόθυμο εισαγγελέα. Μα να μας παρουσιάζει (λόγου χάριν), μια φόνισσα μουσουλμάνα, σορυ, ανατολίτισσα να σφάζει τα αθώα ελληνικά αγγελούδια του έλληνα πιλότου, σορυ, ήρωα, και ούτε τιμωρία, ούτε κάθαρση? Ούτε να τα θάψει ο τραγικός πατέρας δεν τον άφηνε η κακούργα αλλά τη βάζει να την κοπαναει στο εξωτερικό και να λέει πως «θα περιμένω να ακούσω τον θάνατο σου, έρημο όπως σου ταιριάζει, όταν συντρίμμι από απ` το ναυάγιο της Αργως θα πέσει να κάμει συντρίμμια το κρανίο σου, πικρή συντέλεια στον γάμο σου.»
Ένας σύγχρονος μας Ευριπίδης θα είχε σοβαρό πρόβλημα να ανεβάσει τη τραγωδία του. Και θα κινδύνευε και η σωματική του ακεραιότητα από τίποτα φασιστοειδή, και θα έπαιρνε των οματιων του όπως ο αρχαίος Ευριπίδης.
Σήμερα αλλά και πάντα, ποιητής είναι αυτός που δεν νοιάζεται τι θα πουν και καταλάβουν οι εκάστοτε άνδρες του άστεως, αλλά το μόνο που μπορεί να πει στο τέλος :
Ο Δίας στον Όλυμπο κραταει πολλά,
Κι ανέλπιστα οι θεοί μοιράζουν.
Αυτό που προσδοκάς δεν συντελείται.
Για το απροσδόκητο ξέρει ο θεός τον τρόπο.
Αυτό συνέβηκε και σήμερα. Εδώ.
(τα αποσπάσματα της τραγωδίας Μήδεια του Ευριπίδη είναι σε απόδοση Μ.Βολονακη, 1976)
SoniKeKala 3.12.2015
